Ewa Stępień

Obywatele i partycypacja. Społeczność i publiczność. Relacja z XV Forum Kraków

Zapraszamy do przeczytania relacji z XV spotkania Forum Kraków, którego gośćmi specjalnymi byli Karol Zamojski z Bydgoszczy, który opowiedział o zmianach w zarządzaniu kulturą w tym mieście oraz Marek Sztark, który zaznajomił uczestników spotkania z metodą animacyjną „Nowa Kultura”. Ponadto drugiego dnia spotkania członkowie Forum Kraków na walnym zebraniu zrzeszenia dokonali wyboru nowego zarządu.

Bydgoszcz – czy ruch obywatelski może zarządzać kulturą w mieście?
W Bydgoszczy, w 2010 roku powstało Forum Kultury Bydgoskiej – ruch społeczny zrzeszający twórców, animatorów i menedżerów kultury. Forum to zorganizowało szereg debat o lokalnych problemach sektora kultury, wynikiem których był Bydgoski Kongres Kultury. Forum Kultury obrało sobie za cel stworzenie metodą partycypacji społecznej strategii kulturalnej miasta tzw. Masterplanu. Koordynacją prac nad tym strategicznym dokumentem zajęła się społeczna Obywatelska Rada ds. Kultury, która w oparciu o Bydgoski Pakt dla Kultury stała się platformą współpracy władz miasta ze stroną obywatelską. Współpraca uzyskała charakter partnerstwa w zakresie zarządzania kulturą w mieście dzięki powołaniu miejskiego Biura ds. Kultury, które zastąpiło zlikwidowany Wydział Kultury.

Dziś (początek 2013 roku) masterplan jest prawie gotowy (musi zostać przyjęty przez radę miasta), ale jednocześnie wyczerpała się energia społeczna wokół Obywatelskiej Rady Kultury. Obywatelska „nadaktywność” wytraciła zdolność do politycznej reprezentacji mieszkańców przekształcając się poniekąd w pole walki pomiędzy (niektórymi) organizacjami społecznymi a (niektórymi) publicznymi instytucjami kultury przy wyczekującej postawie samorządu i władz miasta. Taki przebieg eksperymentalnego procesu w Bydgoszczy, może wskazywać na kluczowe kwestie „normalizacji” zmiany oraz implementacji partycypacji społecznej nie jako przejawu „gorącego” buntu ale jako „letniej” procedury demokratycznej. Według Karola Zamojskiego istotne jest, aby pamiętać, że głos organizacji pozarządowych nie jest tożsamy z głosem obywateli. Tego zabrakło w Obywatelskiej Radzie Kultury w Bydgoszczy. Nie należy mylić także partycypacji społecznej z partycypacją środowisk, gdyż debata w środowisku jest raczej ersatzem debaty publicznej. Funkcjonowanie rady w Bydgoszczy jest eksperymentem na żywym organizmie. Zainicjowana debata (a także zmiana w zarządzaniu kulturą) jest tym trudniejsza, gdyż brakuje klarownych mechanizmów współpracy poszczególnych stron debaty, brakuje narzędzi do działań, które wymagają jednocześnie eksperckości jak i decyzyjności politycznej. Motywacja do zmian nie jest także równo rozłożona. Warto jednak wskazać, że dużym sukcesem Obywatelskiej Rady jest ustalony sposób, w jaki spotyka się ona z przedstawicielami władz. Rada nie zagościła w urzędach i gabinetach, a prowadzi dyskusje i debaty w ramach otwartych spotkań. Bydgoski Pakt dla Kultury jest w momencie przesilenia: poszukiwania nowej energii obywatelskiej, konfliktu z instytucjami kultury nie zainteresowanych debatą, osadzenia się nowych procedur i mechanizmów partycypacji społecznej.

Ruch Obywatelski Bydgoszcz Forum Kraków, luty 2013 from Małopolski Instytut Kultury

Nowa Kultura – animacja przez wydarzenie artystyczne
Metoda, przedstawiona przez Marka Sztarka z Zachodniopomorskiego Forum Kultury zakłada pracę animatora z małą społecznością w jej lokalnej przestrzeni znaczącej.

Człowiek podlega środowisku, w którym mieszka, ład przestrzenny ma dobroczynny wpływ na jego rozwój, kulturę i los. Zaburzenie tego ładu – zaburza ład społeczny. Każde miejsce ma jednak swoja nowa szanse. A jej siła są jego mieszkańcy. Animatorzy pracujący metoda „Nowej Kultury” obserwując otoczenie, diagnozując je, wskazują i wybierają miejsce, które wymaga interwencji. Zapomniany, zaniedbany zabytek, zamknięty przed ludźmi obiekt o funkcji publicznej, miejsce „tabu”, lub po prostu miejsce ciekawe, potrzebujące wsparcia i rozgłosu. (źródło cytatów: publikacja Zachodniopomorskie Forum Kultury ? siec animatorów w działaniu)

Miejsce to powinno funkcjonować w świadomości społeczności jako publiczne, powinno być miejscem ważnym (potencjalnie) dla lokalnej tożsamości. W tej przestrzeni rolą animatora jest zainicjowanie procesu (zwrócenie uwagi na obiekt) zwieńczonego wydarzeniem artystycznym.

Misja „Nowej Kultury” jest zwrócenie uwagi na miejsce. W nietypowej przestrzeni odbywa sie prezentacja dzieła: koncert, spektakl, wystawa. Odbywa sie spotkanie z wybitnym artysta, wirtuozem swojej sztuki. Wirtuozowski popis harfistki, koncert kwartetu smyczkowego lub orkiestry kameralnej, recital fortepianowy, wystawa wybitnego fotografika przyciąga aspirująca publiczność z okolicznych miast. Zwraca uwagę na wybrane miejsce, jego historie i problemy. Przykuwa uwagę mediów i decydentów. Wydarzenie „Nowej Kultury” wprowadza miejsce do obiegu myśli i działania, do obiegu kultury. Animator pracuje w miejscu wydarzenia tak długo, aż doprowadzi do skutecznego finału. Włącza przy tym lokalną społeczność do działania w procesie przygotowań. Zasada oparta na standardzie zachowań: Goście jada, trzeba posprzątać!, motywuje nawet najbardziej zatwardziałych malkontentów. Mieszkańcy z pozycji biernych obserwatorów stają się gospodarzami miejsca. Muzyka poważna ma szczególny wpływ na zachowania, wymaga szacunku, bezwarunkowej akceptacji, traktowania wydarzenia jak święta, a nawet rytuału. Przygotowania do koncertu muzyki poważnej zobowiązują . (źródło cytatów: publikacja Zachodniopomorskie Forum Kultury ? siec animatorów w działaniu)

Działania animacyjne mogą być procesem trwającym od kilku tygodni do kilku miesięcy. Samo wydarzenie artystyczne musi nosić znamiona unikatowości, angażować artystę/ grupę artystów, których charakteryzuje niezwykły kunszt. Wstęp na wydarzenie powinien być płatny, aczkolwiek cena powinna być niższa niż ta obowiązująca w dużych miastach za podobnej klasy wydarzenie. Publiczność, a więc społeczność kilku sąsiadujących gmin, powinna być z kolei zaangażowana, powinna wspólnie działać, być publicznością aspirującą. Publiczność jest też gronem interesariuszy całego działania. Obecność podczas wydarzenia powinna być wkładem do wspólnej sprawy. Animator dba o to, by publiczność podczas wydarzenia nie była zhierarchizowana i aby nie były obecne role społeczne, do których wszyscy nawykli. Natomiast dba o to, by gratyfikować tych, którzy mieli swój wkład w organizację wydarzenia. Animatorowi, jak i zaangażowanej społeczności przez cały proces towarzyszy uczucie niepewności i napięcia, że coś może się nie powieść, ale jest to element gry, który wzmaga zaangażowanie i chęć do działania (przeciwdziałania przeszkodom).

Publikacja Sieć animatorów w działaniu from Małopolski Instytut Kultury

Walne Zebranie Członków Forum Kraków
Na zakończenie spotkania odbyło się Walne Zebranie Członków Forum Kraków na którym przyjęto sprawozdanie ustępującego Zarządu Forum Kraków oraz dokonano wyboru nowego zarządu FK w składzie: Joanna Orlik, Jacek Gralczyk, Anna Michalak-Pawłowska, Piotr Wyrobiec, Marek Sztark, Marcin Jasiński, Tomasz Ignalski. Nowy zarząd przez kolejne dwa lata będzie kierował działalnością Forum.

W spotkaniu uczestniczyli:

  • Karol Zamojski, Regionalne Obserwatorium Kultury w Bydgoszczy
  • Marcin Jasiński, naczelnik Wydziału Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi Biura Kultury Miasta Stołecznego Warszawy
  • Krzysztof Polewski, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury Mykanów
  • Tomasz Ignalski, dyrektor Miejskiego Domu Kultury Batory w Chorzowie
  • Zofia Bisiak, prezes Stowarzyszenia Akademia Łucznica
  • Krystyna Michalska, Miejski Dom Kultury w Radomsku
  • Elżbieta Kwiatkowska, Miejski Dom Kultury w Radomsku
  • Anna Michalak-Pawłowska, dyrektor Domu Kultury „Dorożkarnia” w Warszawie
  • Jacek Gralczyk, Stowarzyszenie Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL
  • Anna Kucharczyk, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Lanckoronie
  • Ewa Zbroja, Narodowe Centrum Kultury
  • Małgorzata Jezutek, dyrektor Ośrodka Kultury Kraków-Nowa Huta
  • Janusz Paluch, dyrektor Śródmiejskiego Ośrodka Kultury w Krakowie
  • Ewa Stępień, stażystka Forum Kultury
  • Piotr Wyrobiec, dyrektor Wadowickiego Centrum Kultury
  • Magdalena Poprawska, Imaginga Studio
  • Karolina Pluta, Towarzystwo Inicjatyw Twórczych Ę
  • Alina Witkowska, dyrektor Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich w Podkowie Leśnej
  • Justyna Nowakowska, Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki
  • Magdalena Różycka, Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki
  • Marek Sztark, prezes zarządu Towarzystwa Wspierania Rozwoju Pomorza Zachodniego SZCZECIN-EXPO
  • Barbara Turlejska, Urząd Miasta Krakowa
  • Joanna Szulborska-Łukasiewicz, Urząd Miasta Krakowa
  • Aleksandra Stańczuk, Narodowe Centrum Kultury

Spotkanie moderowała Joanna Orlik, dyrektor Małopolskiego Instytutu Kultury.