Podsumowanie debat Forum Kraków na współKongresie Kultury w Warszawie
„Animator/ka/Edukator/ka pilnie potrzebny zawód (w) przyszłości”
Debata „Animator/ka/Edukator/ka pilnie potrzebny zawód (w) przyszłości” zorganizowana przez Forum Kraków i Małopolski Instytut Kultury w ramach współKongresu Kultury w Warszawie została przeprowadzona 7 listopada 2024 roku. W spotkaniu wzięli udział: Tomasz Włodarski (jako moderator), Katarzyna Michalska, Anna Grajewska, Radek Kowalik oraz Monika Dylewska-Libera. Dyskusja koncentrowała się na wyzwaniach oraz przyszłości zawodów animatora i edukatora kulturowego, wskazując na potrzebę systemowego wsparcia oraz wypracowania formalnych ram dla tego sektora.
Paneliści postulowali opracowanie ram zawodu animatora i edukatora kulturowego w ścisłej współpracy ze środowiskiem, aby zwiększyć widoczność, wzmocnić i móc reprezentować tę grupę zawodową. Jako jedno z rozwiązań zaproponowano stworzenie Sektorowej Rady ds. Kompetencji Zawodowych w Kulturze we współpracy z PARP. Alternatywną opcją mogłoby być uchwalenie ustawy o usługach animacyjnych lub animacji/ edukacji kulturowej.
Uzupełnienie ram zawodowych o ogólnokrajowe, regionalne i miejskie systemy rozwoju kompetencji jest niezbędne do profesjonalizacji sektora. Skorzystanie z doświadczeń instytucji takich jak Narodowe Centrum Kultury, Małopolski Instytut Kultury, Mazowiecki Instytut Kultury i miejskie programy w Warszawie, Gdańsku i Krakowie mogłoby stać się solidną podstawą dla spójnego modelu wspierającego rozwój animatorów i animatorek kultury.
Uczestnicy zwrócili uwagę na konieczność uwzględnienia w ustawie o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji podstawy prawnej, która umożliwiłaby sektorowi kultury tworzenie i formalne uznanie zawodowych kwalifikacji dla animatorów/ edukatorów kultury. Obecny brak tej podstawy prawnej utrudnia rozwój formalnych ścieżek kariery i ogranicza możliwości edukacyjne i zawodowe.
Konieczne jest zacieśnienie współpracy między ministerstwami kultury i edukacji, aby wspólnie tworzyć programy dotacyjne i szkoleniowe dla kadry odpowiedzialnej za rozwój dzieci, młodzieży i dorosłych. Taka współpraca umożliwiłaby koordynację działań edukacyjnych i kulturowych na poziomie lokalnym i narodowym, wspierając integralność programów animacyjnych i edukacyjnych.
Federacja środowisk i wzajemna współpraca animatorów – Radek Kowalik zwrócił uwagę na potrzebę wspólnego działania w ramach federacji osób zajmujących się animacją i edukacją kulturową, która umożliwiłaby animatorom lepsze wzajemne poznanie, współpracę i wspólne rzecznictwo. Taka platforma mogłaby przeciwdziałać zjawisku „samotności animatora” oraz zapewniać wsparcie emocjonalne i profesjonalne, ograniczając ryzyko wypalenia zawodowego.
Stabilność instytucji i ich zakorzenienie społeczne – Monika Dylewska-Libera wskazała na potrzebę tworzenia stabilnych instytucji nastawionych na realizację celów społecznych, które współtworzą przestrzeń publiczną. Takie instytucje, działające w ścisłej współpracy z lokalnymi społecznościami, byłyby miejscem rozwijania nowych kompetencji i relacji, a także mogłyby wprowadzać innowacyjne formy animacji.
Ania Grajewska zwróciła uwagę na przezwyciężenie problemu „samotnego animatora” – Wielu animatorów odczuwa brak systemowego wsparcia oraz potrzebę planowania ścieżki zawodowej i kolejnych form wsparcia. Praca animatora, często wymagająca stałego kontaktu z lokalnymi problemami i konfliktami, bywa wypalająca, a instytucje i samorządy nie zapewniają im odpowiednich narzędzi do zarządzania obciążeniami zawodowymi.
Zacieśnienie współpracy z innymi działami usług społecznych – Katarzyna Michalska zwróciła uwagę na konieczność lepszej integracji instytucji animacji z innymi obszarami usług społecznych. Włączenie perspektywy międzysektorowej (kultura, edukacja, zdrowie, polityki społeczne) mogłoby pomóc w dotarciu do nowych odbiorców i pokazaniu, jak lokalne domy kultury mogą być wykorzystywane przez lokalne społeczności.
Dbałość o jakość działań i odpowiednie przygotowanie projektów – Uczestnicy podkreślili znaczenie dokładnych diagnoz, profesjonalnego przygotowania i ewaluacji, jako że niewystarczająco przygotowane projekty mogą naruszać wartości sprzyjające tworzeniu jakości lokalnego ekosystemu kultury.
Debata uwydatniła potrzebę przekształcenia animacji kulturowej z obszaru nieregularnych działań grantowych w rozpoznany i wspierany zawód usług publicznych, z dostępem do stabilnych ścieżek kariery. Tomasz Włodarski zaznaczył, że systemowe rozwiązania powinny umożliwiać animatorom i edukatorom kulturowym zgłaszanie swoich kwalifikacji w ramach ustawy o kwalifikacjach zawodowych. Byłoby to krokiem w kierunku zapewnienia formalnych ścieżek kariery, które mogłyby obejmować mentoring, staże i systemy wsparcia, a także specyficzne formy kontraktów dla animatorów niezwiązanych etatowo z instytucjami kultury.
Debata „Animator/ka/Edukator/ka pilnie potrzebny zawód (w) przyszłości” ujawniła palącą potrzebę stworzenia systemowego wsparcia dla animacji i edukacji kulturowej oraz sformalizowania zawodów animatora i edukatora. Podkreślono konieczność budowania ram zawodowych, które umożliwią rozwój kompetencji, współpracę międzysektorową oraz dostęp do odpowiednich narzędzi i wsparcia. Zawody te mogą stać się przyszłością usług publicznych w kulturze, ale wymaga to integracji ich z polityką społeczną, uwzględnienia ich specyfiki i przyjęcia elastycznego podejścia do planowania działań oraz współpracy. Co istotne taka zmiana nie oznacza zawężenia różnorodności animacji kultury, to raczej propozycja dla osób i instytucji które chcą się wpisać w ten system. System animacji zawsze będzie federacją różnych modeli i metodyk pracy lokalnej.
„Kultura lokalnie skuteczna”
Debata „Kultura lokalnie skuteczna,” została zorganizowana przez Forum Kraków i Mazowiecki Instytut Kultury w ramach współKongresu Kultury, odbyła się 8 listopada 2024 roku w Warszawie. Dyskusja była moderowana przez Beatę Cyboran, która rozmawiała z Magdaleną Ulejczyk, Sulisławą Borowską, Filipem Kijowskim, Natalią Nowacką i Marcinem Piotrowskim. Poruszano kluczowe kwestie dotyczące roli i wyzwań lokalnej animacji kultury oraz sformułowano rekomendacje związane z tym obszarem. Praca animatorów i animatorek kultury stanowi fundament budowania kapitału społecznego w społecznościach lokalnych, w których działają. Zasugerowano konieczność stworzenia systemowego wsparcia dla animacji kulturowej jako narzędzia zmiany społecznej i budowania społeczeństwa obywatelskiego – w formie ogólnopolskiego programu rozwoju animacji i edukacji kulturowej. Wartościowe byłoby także uwzględnienie jakościowych wskaźników przy ewaluacji pracy animacyjnej w programach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Mazowiecki Instytut Kultury, głosem Magdaleny Ulejczyk przedstawił perspektywę regionalnej instytucji kultury wspierającej animatorów i animatorki działających lokalnie, wskazując na wagę działań skierowanych na budowanie trwałych relacji i współpracy w terenie.
Z kolei Marcin Piotrowski przybliżył działalność Stowarzyszenia Folkowisko jako animację w odległych od centrum, małych miejscowościach, gdzie zasoby kultury i lokalnych relacji to ogromny (czasem jedyny) kapitał budowy nowych inicjatyw, np. festiwalu kulturowo-społecznego, który łączy kulturę z pomocą humanitarną, stając się inspiracją dla podobnych inicjatyw w całym kraju.
Przykładem animacji społeczno-kulturowej były działania Koła Gospodyń i Gospodarzy Wiejskich „Amerykańskie Kamieniczki,” które propagują spowolniony, skoncentrowany na relacjach model pracy, skupiając się na wspieraniu i integracji małych społeczności, konkretnego sołectwa na Kaszubach. O tej działalności opowiedziała Sulisława Borowska.
Innym inspirującym przykładem była działalność Biblioteki „Azyl” w Lublinie, która pełni funkcję lokalnego centrum społecznościowego i jednocześnie funkcjonuje w globalnej sieci wsparcia dla wspólnoty Queerowej i LGBTQ. Tę perspektywę do debaty wniósł Filip Kijowski.
Perspektywę dyrektorki lokalnego domu/ centrum domu kultury przedstawiała Natalia Nowacka opowiadając o Polu Kultury w Niepołomicach, Podkreślała swoje inspiracje związane z dziedzictwem swojej miejscowości w Beskidzie Wyspowym, z działalnością społeczną swojej mamy, wskazując, że działania animacyjne zaczynają się od słuchania ludzi i realizacji lokalnych potrzeb.
Debata ukazała znaczenie mikrozmian, które krok po kroku przyczyniają się do transformacji lokalnych społeczności. Uczestnicy wskazywali na istotność odwagi lokalnej, która pozwala wyjść z domu, spotkać się z sąsiadami i zainicjować działania kulturowe w małej skali. Takie mikrozmiany budują społeczną odwagę, zaufanie oraz przestrzeń na wspólne działania, które z kolei mogą doprowadzić do głębszych i bardziej znaczących zmian.
Istotnym elementem rozmowy było poszukiwanie sposobów na uwidocznienie i docenienie mikrozmian jako sukcesów, jako istotnego elementu rozwoju lokalnego, który często oceniany jest z perspektywy dużych inwestycji i stanu infrastruktury, co pozwoliłoby uzasadnić potrzebę ich wsparcia. Debata zwróciła uwagę na konieczność systemowego wsparcia animacji kultury w Polsce, które nie byłoby ekspercką interwencją z zewnątrz, ale wspólnie wypracowanym, demokratycznym i sieciowym programem.
Ostatnie rekomendacje dotyczyły potrzeby elastycznego podejścia do programów i mechanizmów wsparcia i umożliwienia lokalnym społecznościom pełnienia aktywnej roli współtwórców. Zachęcano do prowadzenia częstych konsultacji społecznych i włączania perspektyw mieszkańców, tak aby byli oni nie tylko odbiorcami, ale też sojusznikami i współtwórcami działań kulturalnych. Innymi słowy to postulat uspołecznionych form animacji lokalnej i projektowania działań społecznie zakorzenionych.
Debata „Kultura lokalnie skuteczna” podkreśliła znaczenie oddolnej animacji kulturowej, mikrozmian oraz usieciowienia działań, które angażują i wzmacniają społeczności. Uczestnicy zwrócili uwagę na potrzebę wypracowania systemowego wsparcia, które oparte byłoby na realnych potrzebach lokalnych grup, uwzględniając zarówno elastyczność, jak i obywatelski element konstruowania zmian. Dyskusja była nie tylko refleksją nad obecnymi wyzwaniami, ale także inspiracją do dalszych działań i wzmocnienia lokalnych inicjatyw, które przynoszą widoczne i trwałe efekty. Debata wskazała na wagę postulowanych na współKongresie społecznych polityk kulturalnych, na zmianę, która proponuje nowe podejście do wsparcia oddolnych inicjatyw, opakowania obecnego (istotnego ale dysfunkcyjnego) systemu grantów “ekosystemem” relacji, ewaluacji, obecności demokratycznych struktur zarządzania.