Stanowisko w sprawie wsparcia instytucji kultury w związku z obecnością nowych mieszkańców z Ukrainy w Polsce
Poniżej prezentujemy list ze stanowiskiem Forum Kraków w sprawie wsparcia instytucji kultury w związku z obecnością nowych mieszkańców z Ukrainy w Polsce przekazany Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Panu Piotrowi Glińskiemu.
Szanowny Panie Ministrze,
wojna w Ukrainie i związany z nią napływ ukraińskich uchodźców/ gości do Polski to poważne wyzwanie dla instytucji kultury i organizacji społecznych aktywnych w obszarze kultury. Chcielibyśmy zwrócić szczególną uwagę na lokalne instytucje i organizacje zajmujące się animacją kultury, edukacją kulturową, organizowaniem społeczności, budowaniem społecznego i kulturowego zaplecza dla rozwoju lokalnego. To te instytucje i organizacje bez zwłoki podjęły się działań pomocowych odnoszących się do wojny w Ukrainie i napływu uchodźców/ gości z Ukrainy, które polegały na samoorganizacji, były od początku wolontarystyczne, wynikały z inicjatywy zespołów, animatorów i menadżerek, często poza przyjętym planem działań merytorycznych, z budżetem organizowanym ad hoc.
Wyzwaniem jest obecnie „wpięcie” tej energii i działań pomocowych powstałych ad hoc w system zadań i polityk publicznych w obszarze kultury. Nie można tego systemu zbudować tylko w oparciu o większą mobilizację, pracę po godzinach oraz budżet tworzony kosztem innych zadań. Dlatego kierujemy niniejszy apel do Pana Ministra o zwiększenie zakresu wsparcia dla lokalnych instytucji kultury i organizacji społecznych aktywnych w obszarze kultury odnoszących się obecności gości/ uchodźców z Ukrainy.
Lokalne instytucje kultury potrzebują systemowego wsparcia od państwa w swoich działaniach dotyczących wojny w Ukrainie, w nowej rzeczywistości społeczno-kulturowej, w której muszą po raz kolejny w krótkim czasie po pandemii COVID-19 przeformułować zakres swoich działań i misję kulturową. Samorządy lokalne często działają w trybie zlecania instytucjom kultury zadań związanych ze społecznością ukraińską bez przekazania dodatkowych zasobów na ten cel (zazwyczaj nie mają dodatkowych środków, które mogą przekierować na to zadanie w obszarze kultury). Na początku animatorzy i animatorki działali w trybie pomocy – realizowanej poza budżetem i poza czasem pracy zawodowej. Pracownicy lokalnych instytucji kultury obecnie, po blisko 120 dniach wojny w Ukrainie znów pracują zawodowo w obszarze kultury, a działania pomocowe zostały im jako dodatkowa praca wolontariacka i dodatkowe „społeczne” zadanie w obliczu ogromnej liczby osób z Ukrainy wymagających wsparcia i włączenia w obszar kultury. Niestety nikt systemowo lokalnych instytucji kultury do tego wyzwania nie przygotowuje, może też pojawić się frustracja i zniechęcenie, ponieważ pomaganie i działania kulturowe w nowym wielokulturowym środowisku wymagają nowych kompetencji i nowych sposobów działania. Samorządy są obecnie obarczone działalnością stricte pomocową i wyzwaniem zaspokojenia potrzeb podstawowych nowych mieszkańców/ uchodźców dotyczących spraw takich jak byt, mieszkanie, praca, opieka nad dziećmi, miejsca w szkołach itp.
Kultura to obszar dialogu i komunikacji o ważnych społecznie, politycznie, kulturowo sprawach. Poprzez działania kulturowe tworzy się przestrzeń rozmowy o wyzwaniach, problemach, wspólnych działaniach, potrzebach, relacjach. Lokalne instytucje kultury zajmują się wsparciem i pomocą dla gości i nowych mieszkańców z Ukrainy, szczególnie artystów, twórców oraz dzieci i młodzieży, które mogą rozwijać swoje pasje i zdolności, mogą przygotowywać się do edukacji szkolnej, mogą znaleźć w kulturze wytchnienie i azyl od swojej wojennej sytuacji.
Dlatego tak ważne byłoby uruchomienie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego programu skierowanego na wsparcie lokalnych instytucji kultury i organizacji społecznych działających w obszarze kultury w kontekście wyzwań związanych z rosnącą liczbą cudzoziemców przybywających do Polski. Potrzebny jest dedykowany program systemowo wspierający samorządowe instytucje kultury i społeczne organizacje kulturalne w budowaniu zaplecza i potencjału działań odnoszących się do obecności uchodźców/ gości/ nowych mieszkańców. Program ten powinien zawierać 4 kluczowe komponenty:
1. Rozwój kompetencji kadr kultury, w tym szczególnie z zakresu wyzwań związanych z zachodzącym już procesem akulturacji, rozumianej jako dynamiczny proces redefiniowania przez jednostki i grupy pojęć takich jak np. tożsamości, wspólnoty czy zasad koegzystencji kultur. Co warte podkreślenia, wyzwania te dotyczą nie tylko o gości, ale także polskich gospodarzy. Przy tym widoczna staje się ogromna nierównowaga w kompetencjach i działaniach poszczególnych instytucji kultury. Wiele zespołów i menadżerów nie wie, jak postępować dalej. Potrzebne jest im wsparcie programowe i kompetencyjne.
2. Prowadzenie badań, ewaluacji i analiz ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z ukraińskimi ekspertami i naukowcami zajmującymi się obszarem kultury, uczestnictwa w kulturze, partycypacji kulturowej, sztuki i twórczości. Istnieje paląca potrzeba włączenia strony ukraińskiej w działania eksperckie, programowe i projektowe odnoszące się do budowania polityk publicznych w obszarze kultury.
3. Program rezydencji artystycznych, animacyjnych, instruktorskich edukacyjnych dla osób z Ukrainy w Polsce, aby można było te osoby włączyć w działania kulturowe i twórcze. Dodatkowo potrzebne są działania łączące kompetentne osób z Ukrainy (artyści, twórczynie, edukatorzy, animatorki) z partnerami z Polski, aby wspierać polsko-ukraińską integrację w sektorze kultury.
4. Program finansowania projektów kulturalnych i artystycznych odnoszących się do tematu polsko-ukraińskich relacji ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży, w oparciu o założenia edukacji kulturowej.
Jako środowisko osób związanych z Zrzeszeniem Animatorów i Animatorek Kultury „Forum Kraków” jesteśmy gotowi do współpracy przy programowaniu założeń takiego programu, uważamy że to ogromna szansa na zbudowanie trwałych mostów kulturowych pomiędzy Polską i Ukrainą. Uważamy, że kryzys ten nie jest krótkotrwały i należy budować programy, które przyniosą nam więcej kompetencji, poszerzą nasze potencjały na rzecz polsko-ukraińskiej współpracy w obszarze kultury.