Piotr Knaś

Relacja z 60. spotkania Forum Kraków w Zduńskiej Woli i Łasku

W dniach 31 marca oraz 1 kwietnia 2025 roku, w gościnnych progach Zduńskiej Woli i Łasku, odbyło się 60. spotkanie Forum Kraków. To wydarzenie zgromadziło liczne grono animatorów i animatorek kultury z województwa łódzkiego oraz całej Polski, a jego głównym celem było podjęcie dyskusji na temat działań rozwojowych Narodowego Centrum Kultury skierowanych do domów kultury i animatorów kultury oraz wypracowanie wspólnego stanowiska w sprawie nowelizacji ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Współorganizatorami tego forum były Łaski Dom Kultury oraz Miejski Dom Kultury Ratusz w Zduńskiej Woli, co podkreślało lokalny kontekst i praktyczny wymiar podejmowanych tematów.

Pierwsza część spotkania koncentrowała się na dogłębnej analizie programów Narodowego Centrum Kultury (NCK) oraz MKiDN dedykowanych domom kultury i animacji kultury. Prezentacje Łaskiego Domu Kultury oraz Miejskiego Domu Kultury Ratusz w Zduńskiej Woli stanowiły inspirujące przykłady efektywnego wykorzystania projektów NCK, takich jak Dom Kultury +, Infrastruktura Domów Kultury, Zaproś nas do siebie oraz Edukacja kulturalna. Przedstawiciele obu instytucji podzielili się swoimi doświadczeniami, ukazując, jak te inicjatywy przyczyniły się do znaczącego rozwoju ich potencjału w sferze kultury. Podkreślano, że programy NCK/MKiDN nie tylko dostarczyły niezbędnych środków finansowych, ale również wsparcia merytorycznego i metodologicznego, co przełożyło się na wieloaspektowy rozwój lokalnych działań animacyjnych i edukacyjnych.

Łaski Dom Kultury w swojej prezentacji zwrócił szczególną uwagę na kilka kluczowych aspektów współpracy z NCK. Podkreślono „prędkość operacyjną” w budowaniu bieżącej działalności i sieci współpracy, a także „prędkość strategiczną” w kontekście rozwoju instytucji w lokalnym środowisku. Zaznaczono, że kluczową zmianą było przejście na działanie procesowe, oparte na współudziale zespołu, organizatora i mentorów ze strony NCK, co zaowocowało prawdziwym partnerstwem. Przykładem pozytywnego efektu tej współpracy było powstanie Centrum Integracji Społecznej. Dyskutowano również o wymagającej sytuacji społecznej, w jakiej funkcjonuje instytucja, co tym bardziej podkreślało znaczenie wsparcia zewnętrznego. W kontekście finansowym, zwrócono uwagę na balansowanie między „projektową ruletką” a budowaniem stabilnych struktur. Uczestnicy docenili rosnącą kompletność i komplementarność programów NCK oraz zwiększającą się efektywność wydawania środków rozwojowych, z założonym większym naciskiem na metodykę animacyjną. Nie zabrakło również osobistych podziękowań dla konkretnych pracowników NCK oraz mentorów CAL za ich profesjonalizm i zaangażowanie.

Miejski Dom Kultury Ratusz w Zduńskiej Woli przedstawił swoje doświadczenia polegające na łączeniu oferty wydarzeniowej, edukacyjnej z pozyskiwaniem własnych środków finansowych, które są niezbędne dla wypracowania zbilansowanego budżetu instytucji. Podkreślono ogromne znaczenie doświadczeń zdobytych dzięki programom NCK, które znalazły zastosowanie w codziennej działalności animacyjnej. Szczególnie istotne okazało się również wsparcie i współudział samorządu w projektach rozwojowych wymagających innowacyjnych rozwiązań, takich jak demokratyzacja i uspołecznianie przestrzeni publicznej poprzez animację kultury. Prezentacja uwypukliła rolę instytucji kultury jako katalizatora społecznej aktywności i rzecznika spraw lokalnej społeczności.

Wspólna dyskusja, która nastąpiła po prezentacjach, dotyczyła szerokiego spektrum zagadnień związanych z rolą i potencjałem domów kultury. Zastanawiano się nad rolą moderatorów i mentorów w programach NCK oraz nad możliwością przekształcenia instytucji kultury w lokalne „organizacje ds. partycypacji” poprzez kulturę. Kluczowym pytaniem było również to, jak budować partnerskie relacje z samorządem i unikać marginalizacji kultury w kontekście rozwoju lokalnego. Podkreślono, że program „Dom Kultury +” w połączeniu ze świadomą kadrą może przyczynić się do transformacji tradycyjnego centrum kultury w prawdziwe centrum społecznościowe. Dyskutowano o budowaniu systemu w oparciu o krótkotrwałe projekty interwencyjne oraz o potrzebę wypracowania nowych programowych standardów. Zwrócono uwagę na złożone relacje domów kultury z samorządami, które mogą być zarówno wspierające, jak i ograniczające.

Uczestnicy debaty zastanawiali się również nad możliwością osiągnięcia niezależności przez instytucje kultury poprzez intelektualną autonomię i społeczne zakorzenienie, a niekoniecznie poprzez konfrontację z samorządem. Podkreślono potrzebę przejścia od doraźnych projektów do systemowych programów. W kontekście finansowania kultury, zauważono, że to organizator powinien zapewniać środki na infrastrukturę i działalność, a programy NCK powinny stanowić dodatkowe źródło innowacji i wdrażania nowych koncepcji działania. Wyrażono jednak frustrację związaną z ograniczoną skalą programów NCK i wynikającą z tego konkurencją o środki. Dyskutowano o roli dotacji – czy mają stanowić „ekstra kopa rozwojowego”, czy też jednak służą raczej łataniu dziur w lokalnym systemie finansowania kultury. Pojawiło się również ważne pytanie o „wyanimowanie się z kultury” w kontekście łączenia działalności kulturalnej z działalnością społeczną.

Druga część spotkania poświęcona była intensywnej dyskusji na temat proponowanych zmian w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Animatorzy i animatorki kultury wspólnie pracowali nad sformułowaniem konkretnych postulatów, mających na celu poprawę warunków ich pracy oraz zwiększenie dostępności i jakości oferty kulturalnej na poziomie lokalnym.

Wśród kluczowych propozycji zmian znalazły się kwestie dotyczące definicji działalności kulturalnej, tak aby uwzględniała ona specyfikę pracy animatorów i edukatorów kultury oraz inne formy aktywności społecznej. Dyskutowano o potrzebie uporządkowania zadań między różnymi szczeblami samorządu i państwem w zakresie finansowania i organizacji kultury, z poszanowaniem zasady subsydiarności. Jednym z ważniejszych postulatów było wprowadzenie możliwości tworzenia społecznych instytucji kultury obok publicznych oraz powołanie Funduszu Społecznych Instytucji Kultury. Proponowano również zachęcenie samorządów wojewódzkich do tworzenia Regionalnych Instytucji Kultury wspierających rozwój kadr kultury i wyrównujących dostęp do kultury.

Uczestnicy spotkania podkreślali konieczność rozszerzenia definicji działalności kulturalnej, wprowadzenia obowiązku działalności edukacyjnej dla instytucji kultury oraz ustalenia minimalnego poziomu zatrudnienia w samorządowych instytucjach kultury. Wypracowane stanowisko Forum Kraków, zawierające konkretne propozycje zmian, zostanie przekazane do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obecnie trwa zbiórka podpisów pod tym dokumentem, a środowisko animatorów kultury zachęca wszystkich do aktywnego włączenia się w ten proces, wierząc, że wspólny głos może przyczynić się do stworzenia lepszych warunków dla rozwoju kultury w Polsce.