Stanowisko w sprawie kwestii wymagających wykładni przepisów prawa przez MKiDN w związku z poprawieniem funkcjonowania domów, ośrodków i centrów kultury w Polsce

Forum Kraków 24 stycznia 2017 roku przyjęło Stanowisko w sprawie zmiany Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w zakresie funkcjonowania domów, ośrodków i centrów kultury, w którym stwierdziło że zmiana Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nie jest koniecznym krokiem dla usprawnienia funkcjonowania i zwiększenia transparentności zarządzania instytucjami kultury – w tym domami kultury – w Polsce:

Członkowie Forum Kraków uważają, że obecnie najpilniejszą potrzebą jest ułatwienie codziennej pracy domów, ośrodków i centrów kultury poprzez podjęcie działań, które w naszym przekonaniu mogłyby przyczynić się do usprawnienia funkcjonowania i zwiększenia transparentności zarządzania domami, centrami i ośrodkami kultury. Proponujemy opublikowanie (na oficjalnej stronie MKiDN) jasnej wykładni przepisów dotyczących najważniejszych zagadnień rodzących trudności w codziennym funkcjonowaniu domów, ośrodków i centrów kultury. Rozwiązanie to przyczyni się do sprawnego funkcjonowania domów, ośrodków i centrów kultury bardziej, niż zmiana ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której nowy kształt wymagałby długofalowej pracy i uzgodnienia stanowisk wielu środowisk animacyjnych i twórczych.

Członkowie Forum Kraków uczestniczyli w pracach zespołu zawiązanego w MKiDN w celu przeprowadzenia dyskusji na temat usprawnienia codziennej pracy domów, ośrodków i centrów kultury z związku z bardzo różnorodnymi ścieżkami stosowania przepisów prawa dotyczących relacji organizatora i dyrektora instytucji kultury (odbyły się dwa spotkania, ostatnie 29 czerwca 2017 roku). Na czerwcowym spotkaniu przedstawiciele Forum Kraków wskazywali, że zmiany w obecnej ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nie są konieczne (w tym poprzez przygotowanie i uchwalenie oddzielnej ustawy o domach kultury), wskazując na inne bardziej rudymentarne kwestie wymagające wykładni (np. przepisy dotyczące relacji dyrektora i organizatora instytucji kultury) bądź rozwiązań (np. rejestry instytucji kultury). Członkowie Forum Kraków podjęli zobowiązanie przedstawienia MKiDN propozycji, które obszary stosowania przepisów prawa wymagają wykładni w związku z poprawieniem funkcjonowania domów, ośrodków i centrów kultury w Polsce, w szczególności w związku z przestrzeganiem zagwarantowanej prawem autonomii instytucji kultury (poprzez regulację praw i obowiązków łączących dyrektora oraz organizatora instytucji kultury). Poniżej w punktach przedstawiamy te kwestie wraz z komentarzem ze strony Forum Kraków:

1. Należy wskazać, że przepisy z Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej stanowią lex specialis w stosunku do przepisów znajdujących się w innych ustawach i regulacjach odnoszących się do zasad funkcjonowania instytucji kultury i wyłączają one stosowanie tych ostatnich w zakresie, w jakim ta kwestia jest regulowana tymi pierwszymi przepisami.

2. W przypadku samorządowych instytucji kultury niezbędne jest przedstawienie wykładni wskazującej, że są one osobami prawnymi, w odróżnieniu od jednostek organizacyjnych i zakładów budżetowych. Nieprawidłowe jest zatem rozszerzanie kompetencji organizatora wobec instytucji kultury, o uprawnienia jakie samorządom nadają inne przepisy w stosunku do jednostek organizacyjnych i zakładów budżetowych.

3. Należy wypracować i opublikować jednolitą interpretację przepisów ustawy w zakresie działalności podstawowej instytucji kultury, w kontekście powierzania przez organizatora niektórym instytucjom kultury dodatkowych zadań związanych z działalnością sportową, promocyjną, utrzymywaniem obiektów, zieleni itp.

4. Osobnego wyjaśnienia wymaga kwestia autonomii programowej instytucji kultury oraz autonomii decyzyjnej dyrektora zgodnie z zapisami ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (osobowość prawna; organizacja wewnętrzna, zatrudniania pracowników, samodzielne gospodarowanie mieniem i środkami finansowymi, ustalanie programu merytorycznego instytucji oraz inne zadania, które zgodnie z ustawą nie wymagają opinii organizatora).

5. Klarowne przedstawienie praw i obowiązków dyrektora instytucji kultury jak i organizatora instytucji kultury, wynikających z ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Propozycje znajdują się poniżej:

Dyrektor (prawa):

Prawo do pełnego autonomicznego zarządzania instytucją kultury z wyłączeniem konkretnie wymienionych prerogatyw organizatora; Dyrektor jednoosobowo zarządza i reprezentuje instytucję kultury na zewnątrz (jednoosobowa odpowiedzialność);
Pracodawcą dyrektora jest macierzysta instytucją kultury (delegacje, urlopy, badania lekarskie podpisuje osoba wyznaczona przez dyrektora) – tym samym kierownik urzędu (premier, wójt, burmistrz, prezydent, zarząd województwa) nie jest zwierzchnikiem służbowym dyrektora;
Prawo do prowadzenia samodzielnej polityki kadrową w instytucji – wyłączne prawo Dyrektora do zatrudniania pracowników zgodnie z regulacjami wewnętrznymi obowiązującymi w instytucji. Pracownicy instytucji kultury nie są pracownikami samorządowymi, a w sprawach pracowniczych nie uregulowanych w ustawie obowiązują przepisy kodeksu pracy;
Prawo do powoływania rady programowej i zastępców dyrektora.

Dyrektor (obowiązki):

Obowiązek nadania regulaminu organizacyjnego, określającego organizację wewnętrzną, po zasięgnięciu opinii organizatora oraz opinii działających w niej organizacji związkowych i stowarzyszeń twórców;
Obowiązek nadania innych uregulowań wewnętrznych wynikających z prawa pracy, ustawy o finansach publicznych, rachunkowości, etc. bez konieczności zasięgania opinii organizatora;
Obowiązek przedstawiania organizatorowi załącznika do umowy o warunkach organizacyjno-finansowych – programu instytucji;
Obowiązek realizacji programu działania instytucji – załącznika do umowy o warunkach organizacyjno-finansowych;
Obowiązek przedstawianie planu finansowego oraz sprawozdania finansowego;
Obowiązek przestrzegania przepisów prawa dla organizacji sektora finansów publicznych i zakładu pracy;
Obowiązek informowania o kontrolach zewnętrznych w instytucji.

Organizator (prawa):

Prawo do powołania instytucji kultury;
Prawo do powołania i odwołania dyrektora (przed końcem kadencji zgodnie z Art. 15.6 ustawy);
Prawo do określenia wysokości wynagrodzenia dyrektora i wysokości nagrody;
Prawo do likwidacji i podziału instytucji zgodnie z właściwymi przepisami;
Prawo do kontroli sprawozdań finansowych oraz prawidłowości wydatkowania funduszy publicznych;
Prawo do przekazywania dotacji celowych;
Prawo raportowania wyników kontroli zarządczej przeprowadzanej w instytucji kultury;
Prawo do wyrażania opinii na temat realizacji przez Dyrektora umowy o warunkach finansowo-organizacyjnych;

Organizator (obowiązki):

Obowiązek nadania statutu zgodnie z Art. 13 ustawy;
Obowiązek zapewnienia instytucji kultury środków niezbędnych do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona;
Obowiązek odpowiedniego finansowania, czyli przekazywania dotacji podmiotowej w wysokości niezbędne do prowadzenia działalności kulturalnej;
Obowiązek zapewnienia środków na pokrycie kosztów utrzymania siedziby instytucji kultury;
Obowiązek wpisania instytucji do rejestru instytucji kultury oraz aktualizacji rejestru w momencie dokonywania zmian np. na stanowisku dyrektora;
Obowiązek przygotowania i przedstawienia kandydatowi na dyrektora umowy w sprawie warunków organizacyjno-finansowych, zgodnie z obowiązującymi przepisami, bez możliwości uzupełniania jej o dodatkowe warunki nie wynikające z ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Umowa może zawierać dodatkowe paragrafy np. wysokość planowanej dotacji w kolejnych latach, nie mogą one jednak zwiększać kompetencji organizatora w obszarach związanych z gwarantowaną ustawowo autonomią decyzyjną dyrektora.

Stanowisko opracowali: Piotr Knaś, mec. Marcin Lassota, Marcin Jasiński oraz Mariusz Biadun.