59. spotkanie Forum Kraków z udziałem Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanny Wróblewskiej pt. Rozwój animacji kultury w Polsce
Spotkanie miało miejsce w Krakowie, w dniach 3-4 marca 2025 roku w Ośrodku Kultury Norwida oraz Małopolskim Instytucie Kultury. Celem spotkania była rozmowa o realiach pracy i potrzebach środowiska animatorów i animatorek w Polsce w kontekście wypracowanych rekomendacji i postulatów na współKongresie Kultury. Wzmocnienie sektora animacji oraz edukacji kulturowej to dla nas kluczowe zadanie, które na tym spotkaniu przekuwaliśmy w konkretny plan działania.
Spotkanie zostało zorganizowane z udziałem zaproszonych gości: Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanny Wróblewskiej, Pani Agaty Diduszko-Zyglewskiej z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz reprezentantów i reprezentantek instytucji/ organizacji ważnych dla rozwoju animacji w Polsce: Joanny Orlik, zastępczyni dyrektora Narodowego Centrum Kultury, Dominiki Kawalerowicz, dyrektorki Wrocławskiego Instytutu Kultury, reprezentującej Koalicję Miast Kultury, Łukasza Molskiego ze Stowarzyszenia Dyrektorów i Dyrektorek Samorządowych Instytucji Kultury, Joanny Zięby z Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, Katarzyny Doszczak- Fuławki reprezentującej kolektyw Społeczny Dom Kultury, Agaty Szocińskiej-Oleksiak reprezentującej Mazowiecki Instytut Kultury oraz szerszego środowiska osób związanego ze Stowarzyszeniem Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL.
Spotkanie rozpoczęło się w Ośrodku Kultury Norwida od powitania gości przez dyrektora Jarosława Klasia. Uczestnicy i goście się przedstawili, a następnie Anna Michalak-Pawłowska, prezeska Forum Kraków, opowiedziała o historii Forum, które powstało w 2009 roku z powodu pominięcia animacji kultury przez Kongres Kultury Polskiej, a teraz po 15 latach możemy wspólnie z Ministrą dyskutować i planować nasze działania, co zgromadzeni przyjęli aplauzem.
Podczas współKongresu Kultury wspólnie ustaliliśmy priorytety. Teraz wdrażamy rekomendacje, sformułowane także przez Was. Zawody animatora i edukatora kultury są szczególnie ważne – to zawody, których rolą jest uwrażliwianie na sztukę, poszerzanie wiedzy o kulturze, budowanie wspólnot. Ich rola i specyfika pracy powinna znajdować odzwierciedlenie w prawie, które reguluje ich funkcjonowanie: w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturowej, ustawie o zintegrowanym systemie kwalifikacji, w sposobie zdefiniowania społecznej instytucji kultury, w uwzględnieniu ich kompetencji w pracy nad podstawami programowymi w szkołach – mówiła Hanna Wróblewska, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Hanna Wróblewska, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zarysowała działania MKiDN, m.in. plany nowelizacji ustawy o działalności kulturalnej, zmiany w edukacji kulturalnej i artystycznej dotyczące kooperacji z sektorem edukacji, strategiczne znaczenie współpracy z Narodowym Centrum Kultury w celu rozwoju animacji kultury. Wskazała również na pomysł społecznej instytucji kultury jako istotnego nowego komponentu instytucjonalnego w Polsce.
Beata Cyboran z Forum Kraków i Uniwersytetu UKEN przedstawiła wstępną dla naszej dyskusji prezentację o kondycji animacji kultury w Polsce wykorzystując w tym celu raport „Animacja kultury. Między improwizacją a efektem mikrozmiany”, omawiając rolę animatorów i animatorek w rozwoju społecznym. Wskazała na problemy, takie jak: postępujące likwidowanie animacji jako kierunku studiów, brak formalnej ścieżki doskonalenia zawodowego, wymagające warunki pracy powiązane z niedocenianiem tej profesji i niskim wynagrodzeniem. Podkreśliła również, że duże zmiany społeczne zaczynają się od mikrozmian, które dzieją się m. in. w trakcie realizacji działań animacyjnych. Tym samym określiła niebagatelną rolę animatorów i animatorek. Nadchodzi czas myślenia o kulturze w kontekście spójności społecznej. Kultura jako pas transmisyjny wartości, kultura jest wspólna. Animacja to praktyka społeczna, która mieści w sobie działania nastawione na kształtowanie wspólnoty, na przeciwdziałanie izolacji i wykluczeniu, na wyzwolenie i emancypację, na uzyskanie poczucia sprawstwa i samostanowienia – wskazała Beata Cyboran.
Podczas dyskusji po prezentacji pojawiło się wiele wątków i refleksji. Uczestnicy zauważyli, że animacja kultury to dziedzina bogata w praktyki i różnorodna, obejmująca wiele różnorodnych projektów i inicjatyw, co wymaga, w kontekście wspierania jej rozwoju, tworzenia otwartych ram, “rusztowań” które mogą obrastać różnorodną społeczną aktywnością. Nie należy zbyt mocno usztywniać systemu, na bazie którego animacja i edukacja kulturowa może się rozwijać. Zwrócono uwagę na potrzebę opowiedzenia własnej historii animacji, uwzględniającej jej specyfikę w Polsce, tworzenia narracji o roli i znaczeniu animacji, ponieważ obecnie jako animatorzy i animatorki nie mamy uwspólnionej środowiskowej podmiotowości. Działamy w rozproszeniu, w swoich własnych lokalnych, środowiskowych niszach, jako bardzo duże, choć rozproszone środowisko. To utrudnia nam tworzenie przyjaznych nam rozwiązań, wspierających naszą misję kulturową i społeczną.
Joanna Zięba wskazała na samoorganizację jako fundament funkcjonowania polskiego społeczeństwa już od XIX wieku, co rodzi pytanie o zbudowanie systemu instytucjonalnego dopasowanego do takiego modelu społeczeństwa, które konstytuuje się lokalnie, oddolnie. Podkreślono, że to ludzie tworzą instytucje i należy do tego wrócić, aby związać społeczny model samoorganizacji z systemem publicznych instytucji kultury. Aby nadać ramy proponowanym zmianom systemowym, potrzebna jest pozytywna narracja założycielska, opowieść o przyszłości animacji kultury i jej roli w społeczeństwie.
W dyskusji pojawiły się również głosy o potrzebie tworzenia ram instytucjonalnych, podnoszenia statusu społecznego animatorów oraz szerszego uznania ich działań za kluczowe dla rozwoju społecznego w Polsce. Poruszono problem usuwania z pola lokalnej kultury oddolnych inicjatyw przez zamknięte struktury samorządowe, które chcą zmonopolizować aktywność społeczności lokalnych. Wskazano na improwizację, kontrkulturowe modele działania i oddolną samoorganizację jako rzeczywiste, istotne zasoby animacji kultury w Polsce, które przekładają się na zdolność wspólnot lokalnych do uzgadniania i wdrażania działań rozwojowych.
Tomasz Włodarski z Forum Kraków oraz Małopolskiego Instytutu Kultury w Krakowie przedstawił zagadnienie włączenia kwalifikacji edukatora kulturowego do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Podkreślił wagę tej propozycji jako inkubatora zmian w kontekście społecznej i edukacyjnej roli kultury. Nawiązał do Ram UNESCO dla edukacji kulturalnej i artystycznej oraz wskazał, że animacja i edukacja kulturowa wpisuje się w te ramy, jednak działa z pozycji na marginesie. Nie jest uznana za kluczowy element sektora kultury.
Zwrócił uwagę na potrzebę zapewnienia jakości pracy w sektorze kultury i tworzenie profesjonalnego rynku pracy dla osób pracujących w sektorze. Omówił Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK) jako ramę, która może być wykorzystana do uporządkowania karier zawodowych, organizacji profesjonalnego rynku pracy, wspierania jakości w sektorze kultury. Pod warunkiem włączenia kultury do systemu ZSK. Wskazał na wagę wdrożenia i rozwoju kwalifikacji sektorowych w obszarze kultury. Konkretnym celem jest utworzenie Sektorowej Rady ds. kompetencji zawodowych w kulturze przy PARP, współpracującej z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Rada mogłaby zająć się analizą potrzeb rynku i stworzeniem rekomendacji dotyczących kształcenia oraz doskonalenia zawodowego.
W dyskusji po prezentacji wskazano, że aby animacja kultury była lepiej widoczna z perspektywy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, konieczne jest wzmocnienie współpracy środowiska z Narodowym Centrum Kultury (NCK) i wypracowanie szerszego niż dotychczas systemu działań na rzecz sektora, obejmującego również kooperację z samorządami jako organizatorami i koordynatorami regionalnych oraz lokalnych polityk kulturalnych. Animatorzy i edukatorzy kultury powinni nazywać i dokumentować swoje działania, komunikując się z innymi sektorami, budując środowiskową samowiedzę, działania rzecznicze, tworząc reprezentację zdolną do realnego partnerstwa z interesariuszami tworzącymi ramy dla naszego sektora. Żeby zająć bardziej podmiotową pozycję w tworzeniu rozwiązań istotnych dla rozwoju naszego sektora. Certyfikacja i ramy kwalifikacji mogą być bardzo pomocne w takich działaniach jako swoiste „rusztowanie” dla różnorodnych inicjatyw w tym zakresie.
W budowaniu systemu dla animacji kultury należy uwzględnić kwestie lokalności i różnorodności animacji. Rozmowa o kryteriach certyfikacji i etycznych wyzwaniach jest niezbędna. Istotne jest również przygotowanie się na nową, zmieniającą się na naszych oczach rzeczywistość społeczną i tworzenie rozwiązań odpowiadających na jej potrzeby, w tym względzie animacja jako praktyka społeczna wymaga uwagi dotyczącej przemian uczestnictwa w kulturze, sposobów organizacji społecznych inicjatyw, innego kształtu relacji społecznych czy też podejścia do funkcji instytucji kultury.
W drugi dzień dyskusja miała miejsce w Małopolskim Instytucie Kultury w Krakowie. Skupiliśmy się na wyborze priorytetów i zadań którymi zajmie się Forum Kraków w partnerstwie z Narodowym Centrum Kultury i Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Naszym celem jest zaprogramowanie prac związanych z rozwojem animacji kultury w Polsce. Trzy główne kwestie zostały uznane za kluczowe i będziemy dalej nad nimi pracować.
Pierwsze zadanie to Zintegrowany System Kwalifikacji i włączenie sektora kultury do tego systemu z propozycją pierwszej kwalifikacji edukatora kulturowego oraz utworzenie Sektorowej Rady ds. kompetencji zawodowych w kulturze przy PARP, współpracującej z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. To działanie wymaga uzupełnienia w ustawie o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2024.1606 t.j.), w art. 15a podstawy prawnej dla instytucji kultury do tworzenia kwalifikacji w sektorze kultury.
Drugie zadanie to współorganizacja działań rozwojowych z Narodowym Centrum Kultury. Obecnie NCK ma w swoim portfolio szereg bardzo dobrych i cennych projektów i programów dotyczących naszego obszaru działania takich jak Bardzo Młoda Kultura, Dom Kultury Plus, Zaproś na do siebie!, Blisko, Ogólnopolska Giełda Projektów. Uważamy że można do tego systemu dołączyć jeszcze zadania związane z budowaniem szerszej widoczności działalności animatorów i animatorek, zadania związane z kooperacją z samorządami jako istotnymi interesariuszami animacji i edukacji kulturowej, oraz zadanie związane z tworzeniem trójstopniowego systemu wsparcia obejmującego NCK, regionalne instytucje kultury, wyspecjalizowane organizacje pozarządowe działające w obszarze profesjonalizacji i rozwoju kompetencji kadr kultury. W ten sposób można „odciążyć” NCK tworząc wspólnie regionalne sieci kooperacji na rzecz rozwoju animacji i edukacji kulturowej.
Trzecie zadanie to nowelizacja ustawy o działalności kulturalnej w kontekście rozwiązań istotnych dla domów kultury i rozwoju animacji kultury takich jak włączenie do systemu społecznych instytucji kultury, stworzenie lepszych bezpieczników dotyczących autonomii instytucji kultury, organizacja lepszych ram dla ścieżki zawodowej, jakości i profesjonalizacji kadr kultury związanych z tworzeniem dobra publicznego jakim jest lokalna działalność kulturalna.
Bardzo dziękujemy wszystkim za udział w spotkaniu oraz merytoryczną dyskusję, szczególne podziękowania kierujemy do zespołów Ośrodka Kultury Norwida i Małopolskiego Instytutu Kultury za wsparcie w organizacji spotkania.